Göz kapakları, gözün korunmasında görevlidir. Gözü yabancı cisimlere karşı korur. Gözyaşının, gözün en dış yüzeyinde yer alan kornea ve konjonktiva tabakaları üzerinde homojen dağılmasını sağlar ve göz yüzeyinin kurumasını önler. Ayrıca göz bebeği ile birlikte göze gelen ışık miktarını düzenler.
Göz kapağı hastalıkları doğumsal (konjenital), edinsel (akkiz), iltihabi veya tümöral olabilir. Bazı sık görülen göz kapağı hastalıklarında belirtiler ve tedavi yöntemleri aşağıda özetlenmiştir.
Doğumsal (konjenital) göz kapağı hastalıkları tek başına olabileceği gibi bazı yüz veya vücut hastalıklarının bir parçası olarak da görülebilir.
Blefarofimozis sendromu olarak da adlandırılır. Sıklıkla otozomal dominant kalıtımlıdır, bu nedenle ailede benzer göz kapağı görünümüne sahip bireyler mevcuttur. Blefarofimozis göz açıklığının küçülmesidir, buna göz kapağı düşüklüğü (ptozis), alt kapaktan göz pınarına doğru uzanan cilt katlantısı (epikantus inversus) ve iki göz pınarı arasındaki yumuşak doku mesafesinin normalden fazla olması (telekantus) eşlik eder. Tipik bulguların yanısıra, göz kapağında dışa dönme, yüksek kavisli kaşlar, burun kökünde basıklık, kulak bozuklukları da görülebilir. Tedavide aşamalı olarak cerrahi düzeltme yapılır.
Üst göz kapağının doğuştan düşük olmasıdır. Genellikle levator palpebra superioris kasının gelişimsel bozukluğundan kaynaklanır. Kasın kasılmasındaki eksiklikten dolayı göz kapağı yeterince kaldırılamaz; aynı zamanda kasın gevşemesi de bozuktur ve aşağı bakışta göz kapağı yeterince aşağı inemez. Kapaktaki kıvrım çizgisi genellikle yoktur veya sağlam göze göre daha siliktir. Bazı çocuklarda, şaşılık da eşlik edebilir. Kapak düşüklüğü, göz bebeğini kapatarak görmeye engel olur veya göz bebeği açık olsa dahi göze bası oluşturarak astigmatizmayı artırır. Ayrıca kozmetik olarak asimetrik göz kapakları ve yaşıtlarından farklı yüz görünümü çocuğun sosyo-kültürel gelişimini etkiler. Görme tembelliği için yüksek risk taşıyan ileri evre ptozis varlığında erken dönemde cerrahi tedavi uygulanır. Daha hafif evrelerde ise öncelikle astigmatizmanın ve ambliyopinin tedavisi gözlük ve kapama tedavisi ile yapılır. Çocuk okul dönemine (5-6 yaş) geldiğinde ise cerrahi düzeltme yapılır. Levator palpebra superioris kasının fonksiyonundaki eksikliğe bağlı olarak farklı cerrahi seçenekler uygulanabilir.
Göz kapağının damarsal tümörüdür. Doğumdan 1-2 hafta/ay sonra belirgin hale gelir, yaşamın ilk yılında büyüme gösterir ve takip eden 3-7 yılda küçülür. Görmeye engel oluşturacak kadar büyük olmayan lezyonlar takip edilir ve doğal seyir ile küçülerek kaybolması beklenir. Büyük veya yerleşim nedeniyle görmeye engel olan lezyonlar medikal/cerrahi olarak tedavi edilebilir.
Şalazyon
Meibomian bez ağızlarının tıkanarak salgının geride birikmesi ve iltihabi reaksiyonu tetiklemesi nedeniyle oluşur. Meibomian bezler, her iki göz kapağında tars içerisinde dikey olarak yerleşirler, ürettikleri yağlı salgıyı kirpikli kenardan salgılayarak gözyaşının lipid tabakasını oluştururlar. Bezlerin ağzı tıkandığında salgılar tars içerisinde birikir, iltihabi reaksiyon oluşturur, ağrı ve kızarıklığa yol açar. Tedavide erken dönemde sıcak kompres, masaj, topikal antibiyotik ve anti-inflamatuar damlalar kullanılır. Geç dönemde ise cerrahi olarak şalazyon boşaltılır. Sık tekrar eden şalazyon varlığında; altta yatan cilt hastalığı (gül hastalığı, Rozasea) veya kronik kirpik dibi iltihabı (blefarit) araştırılmalıdır.
Arpacık (Hordeolum)
Sıklıkla bakeriyel kaynaklı bir enfeksiyondur. Kapakta yağ bezlerini (dış hordeolum) veya meibomian bezlerini (iç hordeolum) etkileyebilir. Genellikle kendiliğinden düzelir, sıcak kompres ve antibiyotikli merhemler tedavide yardımcıdır. Nadiren enfeksiyon göz çevresi dokulara yayılabilir veya apseleşebilir.
Entropion
Göz kapağının içe dönmesidir. Yaşlanma ilişkili, spastik veya skatrisyel nedenler ile gelişebilir. Göz kapağının içe dönmesi kirpiklerin göz yüzeyi ile temas etmesine ve şiddetli batma hissine yol açar. Kızarıklık ve sulanma görülür. İlerleyen dönemde saydam kornea tabakasındaki hasara bağlı olarak kalıcı görme kayıpları gelişebilir. Tedavide nemlendirici damla ve jel, bandaj kontakt lens, kirpiklerin çekilmesi/yakılması, döndürücü dikişler veya cerrahi düzeltme uygulanabilir.
Ektropion
Göz kapağının dışa dönmesidir. Yaşlanma ilişkili olabileceği gibi, skatrisyel, paralitik veya mekanik nedenler ile de oluşabilir. Nedenlere göre belirtilerde farklılık görülebilse de; gözlerde batma, rahatsızlık hissi, kızarıklık, normalde kapakların iç kısmını örten konjonktivanın dışa dönmesi, sertleşmesi ve kızarıklığı gelişir. Tedavide, medikal ajanlara (nemlendirici damla veya jel gibi) ek olarak cerrahi düzeltme yapılır.
Kapak Retraksiyonu
Göz kapağının normalden fazla açık olmasıdır. Lokal, sistemik veya santral sinir sistemi ilişkili hastalıklarda görülebilir. En sık neden ise tiroid hastalığına bağlı göz tutulumudur. Sağlıklı bireylerde, üst göz kapağı gözün renkli kısmını 1-2 mm örter ve alt göz kapağı gözün renkli kısmına teğet geçer. Üstte ve/veya altta normalden fazla açıklık olması, gözün daha fazla hava ile temas etmesine ve kuruluk belirtilerine yol açar.
Kapak estetiği sırasında özellikle alt kapaktan fazla cilt dokusu alınması alt kapak retraksiyonuna ve gözün tam kapanamamasına neden olabilir. Tedavide, altta yatan nedene göre, yüzey nemlendirici tedaviler, botulinum toksin enjeksiyonu veya cerrahi düzeltme uygulanabilir.
Benign Esansiyel Blefarospazm
Göz çevresi kaslarda istemsiz kasılmalardır. En sık 40 yaş üstü kadınlarda görülür. Kontrolsüz göz kırpma veya gözlerin kuvvetli yumulması günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlılığa yol açabilir, bireyler araç kullanmakta, televizyon izlemekte, kitap okumakta zorlanabilir. Altta yatan nörolojik hastalık veya göz yüzeyindeki hastalıklar dışlandıktan sonra, botulinum toksin enjeksiyonu uygulanır ve sıklıkla fayda sağlar. Tedavinin etkisiz olduğu bireylerde cerrahi seçenekler veya kas gevşetici ajanlar kullanılabilir.
Göz Hastalıkları Uzmanı – Prof. Dr. Şeyhmus Arı
