Gözlerin normal olması gereken pozisyonda olmadığı ve farklı yerlere baktığı duruma şaşılık adı verilmektedir. Şaşılıkta gözlerden bir tanesi normal pozisyonda karşıya doğru bakarken diğeri farklı herhangi bir yöne bakıyor olabilir. Yanlış tarafa bakan göz her durumda kendisini belli edebileceği gibi bazı durumlarda da sadece belirli yönlere bakıldığında ortaya çıkabilmektedir. İki gözünde aynı noktaya bakması sayesinde oluşan görüntüler birleştirilerek 3 boyutlu bir hal alır ve derinlik kazanır. Bir göz farklı yöne baktığı zaman beyine farklı iki görüntü gönderilecektir. Bu durumda beyin yanlış yöne bakan gözden gelen görüntüyü yok sayacak ve sadece karşıya bakan gözün ilettiği görüntüyü kabul edecektir. Böylece çocuk derinlik hissini oluşturamıyacaktır.
Şaşılıklar başlıca iki ana gruba ayrılırlar. Birincisi gözün hareket sistemin oluşturan kas ve sinir yapılarında doğumsal veya sonradan ortaya çıkan hasarlardır. İkinci grupta ise kas ve sinir yapılarında bir hasar olmamasına rağmen gözlerin beyinden gelen komutlara cevabı değişmiş ve göz hareket sisteminin dengesi bozulmuştur. İleri yaşlarda başlayan şaşılıklar hem estetik bir kusur, hem de çift görmeye neden olarak rahatsızlık yaratırken, çocukluk çağında başlayan şaşılıklar ayrıca Binoküler Görme gelişimini aksattığı için daha kritik önem kazanmaktadır.
Şaşılık, iki göz arasındaki paralelliğin bozulması ile meydana gelmektedir. Gözlerin her birinde 6 adet göz dışı kas vardır. Bu kasların birinde veya bir kaçında güç eksikliği olursa şaşılık meydana gelir. Bazı şaşılık durumları tek gözde görülürken, bazı şaşılıklar her iki gözde görülür. Şaşılık tedavisinde başarı elde etmek için, erken teşhis çok önemlidir. Zira teşhis için geç kalınırsa, şaşılık tedavisi zorlaşabileceği gibi, görme azlığı sorunları da yaşanabilir. Bu sebeple doğum sonrasında bebeğinizin gözlerinde sorun görmeseniz bile bir uzmana mutlaka götürmelisiniz.Şaşılık çoğunlukla genetik etkenlere bağlı olarak gelişebildiği gibi, bazı hastalıklar sebebiyle de oluşabilir. Ateşli hastalıklar, travma, ameliyatlar, kazalar, hipertansiyon, şeker hastalığı şaşılığa sebep olabilir.
Gözlerden biri normal bakıp diğeri farklı bir yöne bakıyorsa bu durum şaşılığın en önemli belirtisidir. Bebeklik çağında gözlenen her türlü göz kayması ciddiye alınmalıdır. Bu durum bazen sadece gözü etkileyen hastalık olabileceği gibi birçok gözdışı hastalıpın da ilk bulgusu olabilmektedir. Gözlerde şaşılık varsa farklı yöne bakan gözde özellikle çocuklarda tembellik oluşacaktır. Göz tembelliği adı verilen bu durum gözde görmenin azalması anlamına gelmektedir. Göz tembelliği erken yaşta teşhis edildiğinde tedavide başarı sağlanma oranı ileri yaşlara göre daha yüksektir. Tembel olan gözün gün içerisinde belirli bir süre fazla çalışmasını sağlamak için normal çalışan gözün kapatılmasıyla tedavi edilme ihtimali yüksektir.
Gözlerde kayma olduğunu saptamak çok kolaymış gibi görünse de dış görünüm aldatıcı olabildiği için çoğu zaman şüphede kalınılabilir. Şaşılık varken farkedilememesi veya olmadığı halde var zannedilmesi sık karşılaşılan durumlardır. Şaşılık konusunda deneyimli bir hekim ise durumu çok kolayca ayırdedebilir. Şaşılığın saptanması ve tedaviye başlanmasında gösterilecek tereddüt ve gecikmeler çocukta ileride telafisi mümkün olmayan görme kayıplarına yol açabilir.Çocuğun gözlerinde kayma olup olmadığını anlamanın en pratik yolu Hirschberg testi denen bir yöntemdir. Küçük bir el feneri veya benzeri bir ışık kaynağı çocuğun karşısında tutulup çocuğun bu ışığa bakması sağlandığında ışığın her iki gözdeki yansımasının tam gözbebeklerinin ortasına denk gelip gelmediğini gözlemlemek, gözlerde bir kayma olup olmadığı hakkında kabaca bir fikir verir. Kayması olmayan bir çocukta her iki gözdeki yansıma da tam gözbebeğinin ortasında iken şaşılık olduğunda bu yansımalardan biri gözbebeğinin kenarına yakın bir noktaya düşecektir Bu yöntemle şüpheli bir durum saptandığında çocuğun yaşı ne olursa olsun mutlaka uzman bir hekime gösterilmesi ve daha ileri tetkiklerden geçirilmesi gerekir. Gözde bir kayma olmasa veya yokmuş gibi görünse dahi, çocuğun karşısındaki bir nesneyi izlerken başını bir omuzuna doğru eğerek, sağa veya sola döndürerek, çenesini yukarı kaldırarak veya aşağı indirerek bakması, özellikle parlak ışıklı ortamlarda tek gözünü kapatarak bakması gibi haller bir şaşılığın ilk belirtisi olabilecek ve bir uzmanın değerlendirmesini gerektirecek önemli belirtilerdendir.
Şaşılık tedavisinde ilk amaç sağlıklı görmenin sağlanması ve gözlerin tekrar aynı konuma gelmesinin sağlanmasıdır. Bunlar yapıldığında binoküler görme de sağlanmış olacaktır. Bütün bunların sağlanması amacıyla hastaya gözlük verilebileceği gibi gerek görüldüğü durumlarda cerrahi tedavi de uygulanabilir. Şaşılığın haricinde gözde oluşan göz tembelliğinin önüne geçebilmek için sağlam gözün kapanması yöntemi uygulanabilir.
Şaşılık en basit anlamıyla tarif edildiğinde gözde yer alan 6 adet kasın birbirleriyle koordineli olarak hareket edememeleri durumunda ortaya çıkan rahatsızlık olarak bahsedilebilir. Şaşılığın düzeltilmesi için cerrahi müdahale yapılması gerektiğinde göz küresinin yerinden çıkarılmasına ihtiyaç yoktur. Göz küresinin üzerinde yapılacak olan ufak bir kesi gözde bulunan ve koordineli çalışması gereken kaslara ulaşılmasına imkan tanımaktadır. Bu sayede kaslarda istenilen değişiklikler yapılarak şaşılığın tedavisi amaçlanabilir. Bazı durumlarda ameliyat esnasında tek bir göze müdahale etmek yeterliyken bazen bu durum yeterli olmamaktadır. İki göze birden müdahale edilmesi gereken durumlar ortaya çıkabilmektedir. Yetişkinler ve çocuklar şaşılık ameliyatından sonra çok kısa bir süre içerisinde normal yaşantılarına dönebilmektedir.
Erişkinlerde yüz kişiden birinde şaşılık görülmektedir. Erişkinlerde şaşılık durumu genellikle çocukluk çağından gelmektedir. Fakat bazı durumlarda erişkinlerde çocukluktan gelmeyen sonradan ortaya çıkan şaşılık var olmaktadır. Bu gibi sonradan ortaya çıkan şaşılık durumlarında diabet, beyin tümörleri ve felçlerin varlığı araştırılmalıdır.Erişkinlerde şaşılık tedavisi için farklı yöntemler uygulanabilmektedir. Gözün yeterli çalışamadığı durumlarda gözün normale dönebilmesi için göz egzersizleri yapılabilmektedir. Ayrıca prizmalı gözlüklerin kullanılması da az miktarda olan göz kaymalarının önüne geçebilmek için tercih edilebilir. Prizmalı gözlüklerin kullanılması yanlış tarafa bakan göz nedeniyle oluşan çift görmenin azalmasını sağlayacaktır. Bazı şaşılık vakalarında botoks enjeksiyon yöntemi de tercih edilebilmektedir. Bu yöntem birkaç ay sürmekte ve enjekte edildiği kasın felç olmasına neden olan bir ilaçtan yararlanılmaktadır. Bütün bunların haricinde çocukların şaşılık tedavisinde uygulanan ameliyatlar yetişkinlerde de uygulanabilmektedir.
6. aydan sonra başlayan şaşılıklar ise daha ziyade gözdeki ileri hipermetropi, miyopi gibi kusurların veya başka faktörlerin etkisiyle oluşmakta, bir kısım hastada sadece gözlük ve ortoptik tedavilerle şaşılık düzeltilebilirken bazen de bunlara ilaveten bir veya birkaç ameliyat geçirmesi gerekebilmektedir. Doğum anında gözlerde hafif düzeyde bir hipermetropi normal olarak mevcuttur ve bu durum yaklaşık 7-8 yaşlarına kadar sürer. Bu doğal hipermetropi bir şaşılığa sebep olmadığı sürece gözlük kullanımı gerektirmeyebilir. Ancak bir şaşılık oluşması veya hipermetropinin derecesinin çok yüksek olması veya iki gözün ölçüleri arasında büyük fark olması durumunda çocuğun yaşı ne olursa olsun gözlük kullandırmak gereklidir. Aynı şekilde miyopi veya yüksek astigmatizm gibi kırılma kusurları da gözlükle düzeltilmelidir. Bu özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar açısından çok önemlidir.Çoçukluk döneminde birçok şaşılık hastasında cerrahi tedavi sonrasında da gözlük kullanımının devam etmesigerekmektedir. Kayma açısının gözlük ile düzeltilmesi sonrasındaki arda kalan şaşılık kısmı cerrahi iledüzeltilmekte ve ameliyat sonrasında gözlük kullanımına devam etmek gerekmektedir.
Bunlar dışında doğumsal veya çocukluk çağında başlayan pek çok göz hastalığının da doğrudan veya dolaylı olarak şaşılk ortya çıkmasına yolaçabileceği bilinmelidir. Bunların bir kısmının farkedilene kadar geçecek zamanın göz tembelliğinin gelişimi açısından taşıdığı risk düşünüldüğünde normal ve sağlıklı çocukların göz kontrollarının önemi ortaya çıkar. İdeal koşullarda bu kontrolların Doğumdan hemen sonra yapılması önem arzetmektedir. Daha sonraki muayenelerin yıllık olarak yapılması ve anaokulu öncesi ve sonraki kontrolünde 6 yaşında ilkokula başlamadan yapılması gereklidir.
Teşekkür Ederim.
